Programma 2024: De toekomst van de liberale democratie

Jarenlang dachten we onderweg te zijn naar een wereld met minder (politieke) conflicten en meer (individuele) vrijheden. Met de val van de Berlijnse muur (1989) bereikte dat optimisme een hoogtepunt, en werd door sommigen zelfs de definitieve overwinning van het liberaal-democratische denken en het einde van de geschiedenis uitgeroepen. Maar dat optimisme heeft inmiddels plaatsgemaakt voor bezorgdheid en somberder toekomstverwachtingen. We beleefden de opkomst van ‘populistische’ partijen en een heropleving van het nationalisme, we maakten de Brexit mee en de verkiezing van Trump tot president van de Verenigde Staten. En velen vrezen dat in het lopende jaar, waarin de halve wereld naar de stembus gaat, nieuwe overwinningen van autocraten zullen volgen. Tegelijkertijd wordt met de Russische inval in Oekraïne momenteel de grootste oorlog op het Europese continent sinds de Tweede Wereldoorlog uitgevochten. Ook binnenlands lijkt de polarisatie ondertussen alleen maar verder te groeien.

Hoe moeten we die ontwikkelingen duiden? Is polarisatie eigenlijk wel altijd problematisch of kan het ook een teken zijn van een gezonde democratische dynamiek? Hoe kan de liberale democratie zich verweren tegen antidemocratische krachten van binnenuit en buitenaf? Of zitten in het liberalisme zélf (onoplosbare) tekortkomingen die nu schrijnend aan het licht komen, en hebben de autocraten gewoonweg betere troeven in handen? Moeten we ons schrap zetten voor meer (binnenlandse en buitenlandse) politieke conflicten of valt het tij nog te keren?

We beginnen dit weekend met wijsgerige reflecties over de politiek-filosofische achtergronden van de democratie en het liberalisme. We gaan na waar we op dit moment staan, maken kennis met de basisnoties van het liberaal-democratische denken, bevragen de vanzelfsprekendheid en verkennen de zwaktes ervan. Ook verkennen we het autocratische denken. We vragen ons daarbij af of de liberale democratie zoals we die kennen opgewassen is tegen de uitdagingen van de toekomst.

Daarna doen we een poging om deze filosofische inzichten te vertalen naar betekenisvol politiek-maatschappelijk engagement. Wat kunnen we concreet doen in een tijd waarin de autocratie oprukt en de polarisatie toeneemt? Aan het woord komen mensen die op verschillende manieren politiek of maatschappelijk actief zijn en de politiek mede vorm proberen te geven. Deze perspectieven geven ons een beeld van concrete vormen van en mogelijkheden tot politiek en maatschappelijk engagement.