Programma 2025: De toekomst van de vrijheid

Vrijheid leek decennialang het onbetwiste en belangrijkste ideaal van onze tijd, zowel in politiek, cultuur als samenleving. Het ideaal waar eeuwenlang voor gestreden was, en dat na de Tweede Wereldoorlog definitief op de troon zou zijn gezet die het toekwam.

Maar is het ideaal wel zo onaantastbaar als we decennialang dachten? Politieke ontwikkelingen zetten mondiaal burgerlijke vrijheden onder druk. En veel crises waarmee we momenteel te kampen hebben, lijken ook verband te houden met bepaalde vrijheidsconcepties. Denk aan de ecologische verwoesting en klimaatproblematiek, de groeiende ongelijkheid, migratieproblematiek, het afkalvende vertrouwen in instituties en het gevoelde gebrek aan gemeenschapszin of een bezielend verband. Al deze crises zijn terug te voeren tot bepaalde vrijheidsnotities die in onze samenleving dominant geworden zijn.

Is het dan niet tijd om ons vrijheidsbegrip kritisch tegen het licht te houden? Is het mogelijk dat we al die tijd niet goed begrepen hebben wat vrijheid ten diepste is of van ons vereist? Of is de vrijheid zelf intrinsiek problematisch?

In dit weekend duiken we in de historische en filosofische achtergronden van het denken dat ons vrijheidsbegrip (mede) gevormd heeft. We gaan na welke noties aan de basis van ons vrijheidsbegrip liggen, bevragen de vanzelfsprekendheid en verkennen de zwaktes ervan. We vragen ons daarbij af of ons vrijheidsbegrip opgewassen is tegen de uitdagingen van de toekomst.

Daarna doen we een poging om deze filosofische inzichten te vertalen naar betekenisvol politiek-maatschappelijk engagement. Hoe kunnen we concreet gestalte geven aan nieuwe vrijheidsnoties in relatie tot actuele maatschappelijke problematiek? Aan het woord komen mensen die op verschillende manieren politiek of maatschappelijk actief zijn; met hen verkennen we welke vrijheidsnoties houdbaar zijn in relatie tot concrete maatschappelijke uitdagingen.

Van deelnemers wordt gevraagd om ter voorbereiding een essay van max. 1000 woorden te schrijven over wat vrijheid voor hen persoonlijk betekent. Die essays zullen we op het weekend bespreken. Uitzonderlijk goede essays maken kans te worden gepubliceerd in Filosofie-Tijdschrift.